امروزه که زندگی روزمره‌مان بیش از هر زمان دیگری به فناوری پیوند خورده است، اینترنت اشیاء (IoT) را می‌توان یکی از پیشران‌های اصلی در ایجاد تغییرات بنیادین در الگوی مصرف و اقتصاد به حساب آورد. از سوی دیگر، ایده‌ی اقتصاد اشتراکی (Sharing Economy) نیز در سال‌های اخیر از یک مفهوم انتزاعی به یکی از روندهای مهم در دنیای کسب‌وکار بدل شده است. اما پرسش اینجاست که IoT چگونه به رشد و پویایی این اقتصاد اشتراکی کمک می‌کند؟ در این مطلب، به ابعاد این سؤال پاسخ می‌دهیم و نگاهی خواهیم داشت به فرصت‌ها، کاربردها و چالش‌های پیش‌روی همگرایی IoT و اقتصاد اشتراکی.

اقتصاد اشتراکی چیست و چرا جذاب است؟

قبل از پرداختن به نقش IoT، بهتر است نخست اقتصاد اشتراکی را تعریف کنیم.
اقتصاد اشتراکی مدلی است که بر اساس به‌اشتراک‌گذاری منابع، کالاها و خدمات بنا شده است. در این مدل، به‌جای این که هر فرد مالک دائمی یک کالا یا وسیله باشد، آن کالا را در بستر یک پلتفرم یا شبکه اشتراکی در اختیار دیگران قرار می‌دهد یا خودش از دیگران اجاره می‌کند. این رویکرد مزایای زیادی دارد:

  1. کاهش هزینه‌ها: مالکیت همیشگی کالاهای پرهزینه (مانند خودرو یا تجهیزات صنعتی) ضروری نیست، بلکه افراد می‌توانند با پرداخت هزینه‌ای کمتر، فقط در زمان نیاز از آن‌ها استفاده کنند.
  2. صرفه‌جویی در منابع: وقتی چندین نفر به‌طور مشترک از منابع استفاده می‌کنند، میزان تولید و در نتیجه ضایعات و آلودگی کاهش می‌یابد.
  3. تقویت حس همکاری و جامعه‌محوری: اشتراک‌گذاری کالا و خدمات میان افراد، روابط اجتماعی را بهبود می‌بخشد و حس همبستگی ایجاد می‌کند.

اینترنت اشیاء (IoT) چیست و چه ربطی به اقتصاد اشتراکی دارد؟

اینترنت اشیاء (IoT) شبکه‌ای از دستگاه‌ها، سنسورها و وسایلی است که از طریق اینترنت با یکدیگر در ارتباط هستند و می‌توانند داده‌های خود را به اشتراک بگذارند یا دستورات جدیدی دریافت کنند. برای مثال، یخچالی را تصور کنید که موجودی داخلی‌اش را چک کرده و هنگام اتمام شیر، آن را به‌صورت خودکار از فروشگاه سفارش می‌دهد.

اما ارتباط IoT با اقتصاد اشتراکی چیست؟ نکته کلیدی اینجاست که با متصل شدن اشیاء به اینترنت و توانمندی آن‌ها در ارسال و دریافت داده، مدیریت و استفاده اشتراکی از آن‌ها ساده‌تر، دقیق‌تر و مؤثرتر می‌شود. به‌عنوان نمونه:

  • دوچرخه‌های اشتراکی: در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا، دوچرخه‌هایی مجهز به GPS و قفل هوشمند قرار دارند که کاربران تنها با یک اپلیکیشن می‌توانند آن‌ها را اجاره کنند و پس از استفاده در محل مناسب قفل کنند.
  • اتوماسیون خانه‌های اشتراکی: سیستم‌های گرمایشی، روشنایی و امنیتی مجهز به IoT در آپارتمان‌های اشتراکی باعث می‌شود هزینه‌های برق و خدمات عمومی کاهش یابد و کاربران بتوانند از راه دور این امکانات را کنترل کنند.

کاربردهای عملی IoT در اقتصاد اشتراکی

  1. اشتراک‌گذاری خودرو و ناوگان حمل‌ونقل
    • خودروهای مجهز به سنسورهای IoT امکان ردیابی دقیق موقعیت، کنترل وضعیت سوخت و حتی بررسی سلامت مکانیکی را فراهم می‌کنند. این اطلاعات کمک می‌کند تا مدیریت ناوگان حمل‌ونقل اشتراکی، آسان‌تر و بهینه‌تر باشد.
    • پلتفرم‌های اشتراکی همچون اوبر (Uber) و لیفت (Lyft) در کنار خودروهای هوشمند و سنسورهای جاده‌ای، به رانندگان و مسافران اجازه می‌دهند تا با دقت و سرعت بیشتری خدمات را به اشتراک بگذارند و ترافیک را کاهش دهند.
  2. فضاهای اداری و اشتراک محل کار
    • در مدل دفترهای اشتراکی یا Co-Working، اینترنت اشیاء می‌تواند بخش بزرگی از مدیریت را خودکار کند. به‌عنوان مثال،‌ روشنایی، تهویه، رزرو میز کار و اتاق‌های جلسه همگی با سنسورها و دستگاه‌های IoT کنترل می‌شوند تا بهینه‌ترین و کم‌هزینه‌ترین الگوی مصرف را داشته باشند.
    • تجربهٔ کاربران نیز بهبود می‌یابد؛ چرا که همه‌چیز از طریق یک اپلیکیشن قابل مدیریت است و نیاز به نیروی انسانی برای بسیاری از فعالیت‌های ساده حذف می‌شود.
  3. اشتراک ابزار و تجهیزات تخصصی
    • ممکن است یک شهروند عادی تنها یک‌بار در سال به دریل یا دستگاه چمن‌زنی نیاز داشته باشد، بنابراین مالکیت آن همیشه مقرون‌به‌صرفه نیست. اما با استفاده از IoT می‌توان ابزاری را به اشتراک گذاشت که دارای سنسورهای کارکرد، الگوهای مصرف و موقعیت جغرافیایی است. به‌این‌ترتیب امنیت استفاده از ابزار حفظ می‌شود و مدیریت آن ساده‌تر است.
    • ابزار به‌محض اتمام استفاده، به صاحب اصلی یا فرد بعدی اطلاع می‌دهد و تمام اطلاعات مربوط به میزان استفاده و شرایط ابزار ثبت و مستند می‌شود.
  4. اشتراک انرژی و منابع
    • با استفاده از سنسورهای هوشمند در شبکه برق، آب و گاز، می‌توان مدیریت مصرف و تولید انرژی را میان چند خانه یا شرکت مشترک کرد. افرادی که دارای پنل‌های خورشیدی هستند، می‌توانند انرژی اضافی را به دیگران در محله خود بفروشند یا آن را در شبکه سراسری به اشتراک بگذارند.
    • این مدل امکان توزیع منصفانه‌تر و استفاده بهینه‌تری از انرژی را فراهم می‌کند و زمینه‌ساز توسعه مدل‌های جدید اقتصادی در بخش انرژی می‌شود.

مزایای ادغام IoT و اقتصاد اشتراکی

  • بهره‌وری بالاتر: ارسال و دریافت داده‌های بلادرنگ از دستگاه‌ها، امکان مدیریت دقیق‌تر منابع را فراهم می‌کند.
  • کاهش هزینه‌های عملیاتی: اتوماسیون و هوشمندسازی در IoT، واسطه‌های انسانی را حذف می‌کند و احتمال خطا یا هزینه‌های اضافی را کاهش می‌دهد.
  • شفافیت و اطمینان: سنسورها و دستگاه‌های IoT می‌توانند اطلاعات مربوط به استفاده، نگهداری یا تعمیر را به صورت پیوسته ثبت کنند و با استفاده از سامانه‌های بلاکچینی یا پلتفرم‌های امن، اعتماد میان کاربران افزایش می‌یابد.
  • حفاظت بهتر از محیط زیست: بهره‌وری بیشتر منجر به کاهش ضایعات و مصرف انرژی می‌شود و در نتیجه، ردپای کربن نیز کمتر خواهد بود.

چالش‌ها و موانع پیش‌رو

  1. حریم خصوصی و امنیت داده: حجم بالای داده‌های ارسالی و دریافت‌شده از دستگاه‌های IoT، می‌تواند به هدف جذابی برای هکرها یا سوءاستفاده‌کنندگان تبدیل شود. حفظ امنیت و حریم خصوصی در چنین محیطی، چالشی جدی است.
  2. زیرساخت‌های ارتباطی ناکافی: برای پیاده‌سازی موفق IoT در اقتصاد اشتراکی، نیاز به اینترنت پرسرعت و پایدار، زیرساخت شبکه و برق قابل اعتماد وجود دارد که در همه مناطق در دسترس نیست.
  3. مقررات و قوانین مبهم: بسیاری از کشورها هنوز چارچوب‌های قانونی و مقررات شفافی برای به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها، دارایی‌ها و مدیریت هوشمند منابع ندارند. این امر می‌تواند باعث سردرگمی و کاهش سرعت پذیرش این مدل اقتصادی شود.
  4. هزینه‌های اولیه: راه‌اندازی سیستم‌های IoT همراه با نصب سنسور، خرید دستگاه‌های هوشمند و آموزش کاربران، ممکن است در ابتدا هزینه‌بر باشد. بسیاری از کسب‌وکارهای نوپا یا کارآفرینان اجتماعی امکان تحمل این هزینه‌ها را ندارند.

نتیجه‌گیری

ادغام اینترنت اشیاء (IoT) و اقتصاد اشتراکی، می‌تواند راهکاری جذاب و مدرن برای رفع چالش‌های اقتصادی، محیطی و اجتماعی باشد. از دوچرخه‌های اشتراکی گرفته تا ابزارآلات هوشمند و مدیریت منابع انرژی، همگی نشان‌دهنده قدرت این همگرایی هستند. اگرچه موانعی نظیر زیرساخت‌های ارتباطی ناکافی، الزامات قانونی و چالش‌های امنیتی همچنان وجود دارند، اما روند رو به رشد فناوری و افزایش آگاهی جوامع، نوید آن را می‌دهد که در آینده‌ای نزدیک شاهد گسترش و تکامل هرچه بیشتر اقتصاد اشتراکی با تکیه بر IoT باشیم.

در پایان، می‌توان گفت که همکاری میان بخش خصوصی، دولتی و جامعه مدنی برای ایجاد زیرساخت‌های لازم، تدوین مقررات شفاف و فرهنگ‌سازی در این زمینه ضروری است. به این ترتیب، همگان می‌توانند از مزایای این تحول جدید اقتصادی بهره‌مند شوند و گامی بلند در جهت توسعه پایدار و تقویت همبستگی اجتماعی بردارند.