ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی (Central Bank Digital Currencies - CBDCs) در سال‌های اخیر به یکی از مباحث مهم اقتصادی و مالی تبدیل شده‌اند. این ارزها که توسط بانک‌های مرکزی کشورها و با پشتوانه حاکمیت ملی عرضه می‌شوند، می‌توانند تغییرات قابل‌توجهی در ساختار سیستم‌های پولی و مالی ایجاد کنند. در این میان، مسئله نابرابری‌های منطقه‌ای از جمله حوزه‌هایی است که احتمالاً تحت تأثیر راه‌اندازی و توسعه ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی قرار می‌گیرد. در این نوشتار، تأثیرات بالقوه CBDCها بر نابرابری‌های منطقه‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۱. مفاهیم پایه: نابرابری‌های منطقه‌ای و ارز دیجیتال بانک مرکزی
- نابرابری‌های منطقه‌ای: اختلاف در میزان توسعه اقتصادی، زیرساخت‌ها، و سطح رفاه در مناطق مختلف یک کشور یا ناحیه جغرافیایی، نشانگر نابرابری‌های منطقه‌ای است. این نابرابری‌ها به عواملی همچون تفاوت در سرمایه‌گذاری، سطح درآمد، دسترسی به خدمات مالی و فرصت‌های شغلی مرتبط می‌شوند.
- ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC): شکل دیجیتالی ارز ملی که مستقیماً توسط بانک مرکزی صادر و کنترل می‌شود. برخلاف رمزارزهای غیرمتمرکز (مثل بیت‌کوین)، CBDCها پشتوانه حاکمیت ملی دارند و مقررات قانونی آن‌ها شفاف و مورد تأیید نهادهای رسمی است.
۲. فرصت‌های ارز دیجیتال بانک مرکزی در کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای
- گسترش شمول مالی
بسیاری از مناطق محروم و دورافتاده به دلیل نبود زیرساخت‌های بانکی مناسب، دسترسی محدودی به خدمات مالی دارند. راه‌اندازی CBDCها که تنها به یک گوشی هوشمند یا ابزار دیجیتال برای تراکنش مالی نیاز دارند، می‌تواند دسترسی بیشتر افراد به خدمات مالی را امکان‌پذیر کند. این امر، به‌ویژه در مناطقی که بانک‌ها و شعبه‌های فیزیکی کم هستند، می‌تواند محرک رشد اقتصادی شود. - کاهش هزینه‌های تراکنش
استفاده از ارزهای دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند هزینه‌های تراکنش‌های مالی بین مناطق مختلف را کاهش دهد. این موضوع از یک سو به فعالان اقتصادی کوچک در مناطق محروم اجازه می‌دهد با هزینه کمتر وارد بازارهای فراتر از منطقه خود شوند و از سوی دیگر به مهاجرت سرمایه و فرصت‌های شغلی به مناطق کم‌برخوردار کمک می‌کند. - تقویت نظارت و شفافیت
تراکنش‌های مبتنی بر CBDCها در بستری دیجیتال و غالباً مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع‌شده (یا زیرساخت‌های مشابه) ثبت می‌شوند. این ویژگی، شفافیت بالاتری را برای دولت‌ها و بانک‌های مرکزی فراهم می‌کند و می‌تواند در مدیریت بهتر یارانه‌ها، توزیع کمک‌های دولتی و اجرای سیاست‌های توسعه منطقه‌ای نقش کلیدی ایفا کند.
۳. چالش‌های ارز دیجیتال بانک مرکزی در ارتباط با نابرابری‌های منطقه‌ای
- شکاف دیجیتال
هرچند CBDCها می‌توانند شمول مالی را افزایش دهند، اما در مناطق بسیار محروم که دسترسی به اینترنت و ابزارهای دیجیتال محدود است، ممکن است نتیجه معکوس داشته باشند. در این صورت، افرادی که امکان استفاده از خدمات دیجیتال را ندارند، بیش از پیش از چرخه اقتصادی خارج خواهند ماند. - هزینه‌های زیرساختی
پیاده‌سازی ارزهای دیجیتال بانک مرکزی نیازمند زیرساخت‌های مناسب فناوری است. مناطق کم‌برخوردار به دلیل ضعف در زیرساخت‌های مخابراتی، اینترنتی و تجهیزات الکترونیکی ممکن است نتوانند از مزایای CBDCها بهره‌مند شوند. - عدم آگاهی و اعتماد عمومی
پذیرش یک فناوری جدید، به‌ویژه در حوزه مالی، مستلزم اعتماد و آگاهی عمومی است. مناطق محروم معمولاً در معرض آموزش‌های کمتر و باورهای سنتی درباره پول و نظام بانکی هستند. در نتیجه، بی‌اعتمادی نسبت به ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند مانعی برای تحقق مزایای آن باشد.
۴. راهکارها و سیاست‌های پیشنهادی
- سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال
دولت‌ها و بانک‌های مرکزی برای تضمین بهره‌مندی تمام مناطق از مزایای CBDCها، نیازمند بهبود زیرساخت‌های اینترنت و مخابرات در مناطق دورافتاده هستند. این سرمایه‌گذاری می‌تواند به مشارکت بخش خصوصی و اجرای پروژه‌های مبتنی بر همکاری‌های منطقه‌ای منجر شود. - برنامه‌های آموزشی و ارتقای سواد مالی
آموزش مستمر شهروندان درباره مفاهیم ارز دیجیتال بانک مرکزی، امنیت در تراکنش‌های دیجیتال و مزایای استفاده از خدمات مالی دیجیتال، برای اعتمادسازی و پذیرش عمومی ضروری است. - طراحی الگوهای ترکیبی
برای گروه‌هایی که دسترسی کافی به ابزارهای دیجیتال ندارند، می‌توان الگوهای ترکیبی فراهم کرد. در این الگوها، ترکیبی از روش‌های سنتی (کارت‌های بانکی فیزیکی) و روش‌های دیجیتال (کیف پول الکترونیکی) در دسترس باشد تا تمام اقشار جامعه بتوانند به‌طور تدریجی به سمت استفاده از CBDCها حرکت کنند. - تطبیق مقررات و قوانین
قوانین حاکم بر بانکداری و نظام پولی باید متناسب با ویژگی‌های ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی بازنگری شود. مقررات شفاف در زمینه حریم خصوصی، امنیت داده‌ها و مقررات ضدپول‌شویی، برای ایجاد اعتماد عمومی حیاتی است.
۵. نقش پژوهشکده نوآوری و اقتصاد اجتماعی دانشگاه تهران
پژوهشکده نوآوری و اقتصاد اجتماعی دانشگاه تهران، با انجام مطالعات علمی و بین‌رشته‌ای در زمینه ارزهای دیجیتال و بررسی آثار اقتصادی و اجتماعی آن، تلاش می‌کند تا به سیاست‌گذاران، بانک‌های مرکزی، و نهادهای مرتبط در شناسایی فرصت‌ها و چالش‌های CBDCها کمک کند. این پژوهشکده با برگزاری سمینارها، کارگاه‌های آموزشی و انتشار نتایج تحقیقات خود، مسیر دستیابی به توسعه پایدار و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای را هموارتر می‌سازد.
نتیجه‌گیری
ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی می‌توانند ابزار توانمندی برای کاهش شکاف‌های منطقه‌ای و افزایش شمول مالی باشند، اما دستیابی به این هدف نیازمند بسترسازی درست، آموزش کافی و تدوین مقررات شفاف است. با توجه به شکاف‌های دیجیتال و الزامات زیرساختی، ضروری است که سیاست‌گذاران با دقت و رویکردی جامع به پیاده‌سازی CBDCها بنگرند تا به‌جای تشدید نابرابری‌های منطقه‌ای، گامی در جهت توسعه عادلانه و پایدار برداشته شود.
دیدگاه خود را بنویسید