بانک‌های محلی و منطقه‌ای به‌عنوان نهادهای مالی نزدیک به جامعه، نقش مهمی در تأمین نیازهای اقتصادی و اجتماعی جوامع ایفا می‌کنند. در سال‌های اخیر، روندهای نوین فناوری همچون بلاکچین و هوش مصنوعی (AI) فرصت‌های تازه‌ای برای ارتقای کارآمدی، شفافیت و امنیت در فرایندهای بانکی فراهم ساخته‌اند. یکی از زمینه‌های کاربردی این فناوری‌ها، اعتبارسنجی اجتماعی است که با تلفیق داده‌های اجتماعی و ابزارهای هوشمند، می‌تواند به بهبود خدمت‌رسانی بانک‌های محلی و منطقه‌ای منجر شود.

۱. مفهوم اعتبارسنجی اجتماعی و اهمیت آن

اعتبارسنجی اجتماعی رویکردی است که با استفاده از اطلاعات مرتبط با رفتار، روابط اجتماعی، فعالیت‌های اقتصادی محلی و شواهد کیفی، رتبه‌ای اجتماعی-اقتصادی برای افراد و بنگاه‌های کوچک ارائه می‌دهد. این روش، فراتر از شاخص‌های سنتی اعتبارسنجی (مانند سابقه بانکی و درآمد)، شاخص‌های اجتماعی و محلی را نیز در نظر می‌گیرد. ازاین‌رو، بانک‌های محلی و منطقه‌ای می‌توانند با استفاده از این مدل، تصمیمات بهتری درباره اعطای وام‌ها، تسهیلات اعتباری و خدمات مالی اتخاذ کنند.

۲. نقش بلاکچین در اعتبارسنجی اجتماعی

بلاکچین به‌عنوان یک فناوری توزیع‌شده و غیرمتمرکز، با حفظ امنیت و شفافیت داده‌ها، می‌تواند پایه‌ای مطمئن برای ذخیره و انتقال اطلاعات اعتباری باشد. از مزایای استفاده از بلاکچین در اعتبارسنجی اجتماعی عبارت‌اند از:

  • شفافیت و تغییرناپذیری: تمامی تراکنش‌ها و داده‌های اعتباری در یک دفترکل توزیع‌شده ثبت می‌شوند و هرگونه تغییر، برای همه اعضا قابل مشاهده است.
  • افزایش اعتماد: ثبت اطلاعات در بلاکچین، اعتماد میان بانک‌های محلی، مشتریان و سایر ذی‌نفعان را تقویت کرده و خطر تقلب یا سوءاستفاده را کاهش می‌دهد.
  • دسترسی آسان به اطلاعات محلی: با اتصال داده‌های محلی (همچون اطلاعات کسب‌وکارهای کوچک، انجمن‌های محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد) به بلاکچین، بانک‌ها می‌توانند تصویر جامع‌تری از اعتبار اجتماعی-اقتصادی یک فرد یا بنگاه به دست آورند.

۳. هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل داده‌های اجتماعی

هوش مصنوعی با قابلیت یادگیری از الگوها و پردازش حجم انبوهی از داده‌های ساختاریافته و غیرساختاریافته، ابزار ارزشمندی برای تجزیه و تحلیل داده‌های اجتماعی و محلی در اختیار بانک‌ها قرار می‌دهد:

  • تشخیص الگوهای پنهان: AI می‌تواند الگوهای پنهان در رفتار مالی و اجتماعی افراد را شناسایی کرده و روابط معنی‌داری برای رتبه‌بندی اعتباری ایجاد کند.
  • پیش‌بینی دقیق‌تر ریسک: با ترکیب داده‌های محلی، فرهنگی و اقتصادی، هوش مصنوعی می‌تواند ریسک نکول تسهیلات را دقیق‌تر پیش‌بینی کرده و به بانک‌ها در تصمیم‌گیری بهتر کمک کند.
  • شخصی‌سازی خدمات: الگوریتم‌های هوشمند با تحلیل داده‌های کاربران، خدمات مالی متناسب با نیازهای محلی و فردی آن‌ها را ارائه می‌دهند.

۴. هم‌افزایی بلاکچین و هوش مصنوعی برای اعتبارسنجی اجتماعی

ترکیب بلاکچین و هوش مصنوعی می‌تواند به یک سیستم اعتبارسنجی اجتماعی امن، شفاف و پویا منجر شود. در این رویکرد:

  • بلاکچین تضمین می‌کند داده‌ها معتبر، اصلاح‌ناپذیر و قابل ردیابی باشند.
  • هوش مصنوعی از این داده‌های قابل اطمینان برای بهبود مدل‌های اعتبارسنجی و ارائه تحلیل‌های عمیق‌تر بهره می‌گیرد.
  • نتیجه این هم‌افزایی، بهبود دسترسی به خدمات مالی محلی، کاهش ریسک اعتباری، و ارتقای رفاه اقتصادی جوامع است.

۵. چالش‌ها و ملاحظات

با وجود مزایای قابل‌توجه، اجرای این رویکرد با چالش‌هایی همراه است:

  • حریم خصوصی: حفاظت از اطلاعات شخصی و داده‌های محلی یک دغدغه مهم است که نیاز به چارچوب‌های قانونی و اخلاقی مناسب دارد.
  • استانداردسازی داده‌ها: برای استفاده بهینه از هوش مصنوعی، داده‌های اجتماعی باید با کیفیت و ساختاریافته باشند.
  • هزینه‌ها و زیرساخت‌ها: ایجاد و نگهداری زیرساخت بلاکچین و AI نیازمند سرمایه‌گذاری و تخصص مناسب است.

۶. نقش پژوهشکده نوآوری و اقتصاد اجتماعی دانشگاه تهران

پژوهشکده نوآوری و اقتصاد اجتماعی دانشگاه تهران، با اجرای پژوهش‌های بین‌رشته‌ای و تحلیل تجربیات بین‌المللی، می‌تواند به تدوین راهبردهای اجرایی برای به‌کارگیری بلاکچین و هوش مصنوعی در اعتبارسنجی اجتماعی کمک کند. این پژوهشکده با برگزاری همایش‌ها، کارگاه‌های آموزشی و انتشار نتایج پژوهش‌های خود، سیاست‌گذاران، بانک‌های محلی، و سایر ذی‌نفعان را در مسیر توسعه پایدار و تقویت اقتصاد محلی هدایت می‌کند.

نتیجه‌گیری

بلاکچین و هوش مصنوعی با ارائه بستری امن، شفاف و هوشمند برای اعتبارسنجی اجتماعی، ظرفیت‌های جدیدی در اختیار بانک‌های محلی و منطقه‌ای قرار می‌دهند. با بهره‌گیری از این فناوری‌ها، بانک‌ها می‌توانند تصمیمات بهتری اتخاذ کرده و خدمات مناسبتری به مشتریان محلی ارائه دهند. در این راستا، پژوهشکده نوآوری و اقتصاد اجتماعی دانشگاه تهران می‌تواند نقش مهمی در شناسایی فرصت‌ها، چالش‌ها و راهکارهای عملی ایفا کند.